Powojenne perły z Eisenach – BMW 340 vs. EMW

340 to oznaczenie, które noszą prezentowane limuzyny. Czerwona to BMW, ale jej granatowy bliźniak sygnowany jest już inną nazwą – EMW. Obie należą do kolekcjonera z Krosna – pana Janusza.

Ich historia jest związana z fabryką w Eisenach (Turyngia) w centralnych Niemczech. Pierwotnie była to fabryka samochodów marki Dixi – Fahrzeugfabrik Eisenach AG, ale w 1928 roku została kupiona przez Bayerischen Motorenwerke München AG. Pierwszym samochodem produkowanym tam przez koncern był bazujący na Austinie 7 BMW 3/15 PS Typ DA 2. W latach międzywojennych zakłady przeżywały rozkwit. Modele 326, 328 oraz 335 produkowano aż do 1941 roku. W 1942 przedsiębiorstwo przerwało produkcję cywilnych pojazdów i zajęło się tworzeniem wojskowego motocykla BMW R 75 340 i silników samolotowych dla Luftwaffe. Po wojnie firma powróciła do produkcji aut na rynek komercyjny. Ostatnim samochodem oznaczonym logo BMW, który opuścił zakłady, było właśnie prezentowane 340, ale jego dalsza produkcja pod tą nazwą okazała się niemożliwa.

W 1945 r. zakład w Eisenach znalazł się w sowieckiej strefie okupacyjnej Niemiec. Szybko, bo już 13 października rozkazem Nr.93 wydanym przez marszałka Żukowa zaczęto przymierzać się do wznowienia produkcji samochodów i motocykli. Co prawda budynki dostały w kość podczas bombardowań, jednak maszyny oraz spora ilość części przetrwały wojnę po ewakuacji do pobliskich kopalń. Już pierwszego listopada rozpoczęto montowanie jednośladów. W 1946 r. stało się jasne, że władze okupacyjne zamierzają wydrzeć fabrykę spod skrzydeł BMW – jej nazwę zmieniono nawet na „Automobil-Fabrik der sowjetische Aktiengesellschaft AWTOWELO Werk BMW Eisenach”.

Kiedy monachijskie BMW wznowiło produkcję, pojawił się konflikt interesów. Znalazł finał w sądzie, który orzekł, że samochody z Eisenach nie mogą być oferowanepod marką BMW. W przeciwnym razie nowo utworzonej Niemieckiej Republice Demokratycznej miały grozić sankcje gospodarcze. Raczkujące państwo, które przejęło od Sowietów zakład, ugięło się pod presjąi zmieniło jego nazwę na Eisenach Motorenwerk, wprowadziło skrót EMW oraz biało-czerwoną szachownicę, odpowiadającą barwom Turyngii.

TECHNOLOGIA

Czterodrzwiowy sedan to konstrukcja bazująca na przedwojennym modelu 326, produkowanym w latach 1936–1941. Z kolei 340 przygotowano w 1948, a w 1949 rozpoczęto jej seryjną produkcję. Budowany do 1953 roku sedan przejął po poprzedniku konstrukcję, większość rozwiązań technicznych oraz identyczny rozstaw osi. Oba samochody oparte są na ramach platformowych i mają rzędowe 6-cylindrowe silniki. Przednie zawieszenie składa się z wahacza poprzecznego na górze, resoru poprzecznego na dole oraz amortyzatorów dźwigniowych. Z tyłu są drążki skrętne zespolone z amortyzatorami oraz sztywna oś pędna. Samochód ma hydrauliczne hamulce bębnowe.

Jeździ na 16-calowych kołach z oponami 5,50, a napędzany jest przez jednostkę R6 o pojemności 1971 ccm. Jest ona chłodzona cieczą, a chłodnica ma otwieraną z wnętrza regulowaną osłonę. W zależności od wersji silnik mógł mieć moc 55 KM (gaźnik IFA TYP F323-1) lub 57 KM (gaźnik Solex TYP 32PB). Napęd przenoszony jest na koła tylne za pomocą 4-biegowej skrzyni manualnej. Pierwsze dwa biegi wyposażono w wolnobieg, a trójka i czwórka są zsynchronizowane. Do najciekawszych rozwiązań technicznych zastosowanych w 340 należy samoczyszczący się filtr oleju. Jest to cylinder wyposażony w opływane przez olej płytki, na których osadza się brud. Za każdym wciśnięciem sprzęgła manualny zbierak przesuwa się wzdłuż filtra, czyszcząc płytki i umieszczając brud w dole urządzenia, skąd usuwa się go ręcznie podczas serwisowania. Auto jest również wyposażone w centralny układ smarowania. Manualna pompa przez system kanalików rozprowadzasmar do kluczowych ruchomych elementów, jak tuleje i sworznie zwieszenia czy cięgna skrzyni biegów.

340 zachowała takie same proporcje oraz podobny kształt kabiny jak 326, na której bazuje. Największe zmiany zaszły z przodu: reflektory umieszczono w błotnikach, zamontowano żebrowy grill. Zmieniono też maskę pojazdu, która w 340 ma zawias z przodu i otwiera się do góry niczym w BMW z lat 80. (w 326 jest otwierana na bok wzdłuż osi pojazdu). Z tyłu starsza konstrukcja nie miała klapy bagażnika. Kufer dostępny był jedynie od wewnątrz, a na zewnątrz instalowano koło zapasowe. W nowym modelu piąte koło umieszczono w otwieranym z zewnątrz bagażniku pod drewnianą półką bagażową.

BMW

Starszy, czerwony pojazd został zakupiony w 2010 roku i odrestaurowany. Był to typowy „barn find”, czyli samochód znaleziony w szopie. Ówczesny właściciel oferował na sprzedaż części do takiego modelu. Na miejscu okazało się, że jest w posiadaniu całego samochodu. Wóz był zniszczony i zardzewiały, ale rama, napęd i zawieszenie nadawały się do regeneracji. Pierwszy etap odbudowy polegał na zdemontowaniu i skatalogowaniu wszystkich elementów. Następnie prace objęły wszystkie układy. Kontrola silnika wykazała, że był on wcześniej remontowany, ponieważ zainstalowane w nim tłoki miały rozmiar naprawczy.

Po zamontowaniu nowych pierścieni nadawały się do dalszego użycia. W silniku zamontowano nowe panewki i sworznie. Oryginalna głowica została poddana renowacji, wymieniono w niej też zawory. Wszystkie części osprzętu odrestaurowano i uzupełniono. Gaźniki zostały odbudowane i w BMW są one wyposażone w osobne filtry powietrza. Rama i zawieszenie zostały wypiaskowane, a brakujące elementy wykonano na nowo z odpowiednio dobranej blachy. Półosie poddano procesowi napawania i frezowania wielowypustów, tak alby skasować wszystkie luzy. Podobnie przebiegał proces odbudowy nadwozia. I w tym przypadku dużo elementów zostało wykonanych od nowa przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii.

Charakterystyczne listwy ozdobne biegnące wzdłuż maski silnika zostały wycięte laserowo. W BMW chromowane elementy nadwozia zostały mechanicznie wygładzone, aby uzyskać wygląd identyczny dla nowych części. Karoseria została pomalowana na oryginalny, bordowy kolor przy wykorzystaniu technologii z okresu pierwotnej produkcji. Zakładała ona nałożenie dwóch warstw lakieru i mechaniczne matowienie powierzchni. Następnie nakładane były kolejne warstwy i całość polerowano. Tak przygotowany sedan sprawia wrażenie, jakby dopiero co opuścił fabrykę.

EMW

Młodsze auto do Polski trafiło w 2009 roku. Zostało znalezione przez pana Janusza w Chotusicach w Czechach. Znajduje się tam znane Veteran Bazar & Museum. Na tyłach muzeum, wśród oczekujących na odrestaurowanie zabytków, stał ten klasyczny wóz. Nabycie go wiązało się z otrzymaniem aktu eksponatu muzealnego, świadczącego o znaczeniu maszyny jako dobra kulturowego. Agonalny stan techniczny auta stanowił wielkie wyzwanie, ale prywatny warsztat pana Janusza podjął się kompleksowej ręcznej odbudowy. Już w okresie pierwotnej produkcji brak części stanowił problem, który potrafił ją zatrzymać. Skąd więc pochodzą elementy użyte do odbudowy EMW? Nieocenionymi źródłami okazują się wszelkiego rodzaju bazary, z czeskim w Chotusicach oraz polskim Moto Weteran Bazar w Łodzi na czele. Pozostałe brakujące części zostały wykonane na miejscu w Krośnie, podobnie jak cały proces renowacji. Auto zostało odbudowane w identyczny sposób jak ciemnoczerwone BMW, ale są istotne różnice. W przypadku EMW zdecydowano się zachować część patyny. Chromowane i miedziowane zderzaki zachowały oryginalne wgłębienia. Niestety, przebieg sedana jest nieznany, ale tłoki wskazują, że motor był remontowany. W porównaniu z BMW w EMW wprowadzono kilka ciekawych zmian konstrukcyjnych. Najbardziej istotny jest montaż elektrycznego wentylatora wnętrza. Ta modyfikacja pozwoliła na zastosowanie nieotwieranych przednich okien przedniej szyby i bardzo usprawniła ogrzewanie. Niewidzialne gołym okiem zmiany objęły użycie innych form do produkcji elementów nadwozia. Podczas odbudowy okazało się, że błotniki obu aut różnią się, a nowe należy wykonać na osobnych formach. Wewnątrz elementy deski rozdzielczej zostały w EMW skumulowane w ozdobnym chromowanym module, ale zasadniczo spełniają te same funkcje. Winylowo-welurowa tapicerka wykonana zgodnie z technikami z lat 50. pokryła wyłożone trawą morską sprężynowane siedzenia oraz panele wnętrza. Wnętrze odseparowane jest od otoczenia dzięki oryginalnym szybom, które osadzono w nowych, nabytych w Niemczech uszczelkach.

WRAŻENIA Z JAZDY

Po uchyleniu otwieranych do tyłu drzwi i zajęciu miejsca za ogromną białą kierownicą poczujemy się zupełnie inaczej niż we współczesnym, bardziej ergonomicznym samochodzie. Pozycja siedząca jest wyprostowana, a kabina jest po prostu wąska. Deska rozdzielcza to jedynie panel pod przednią szybą, a długa maska przywodzi na myśl przedwojenną motoryzację. Bardzo ciekawym detalem jest zamontowany przed pasażerem ręcznie nakręcany mechaniczny zegar. Dźwignia zmiany biegów zlokalizowana jest w kolumnie kierowniczej i podczas jazdy kierowca efektownie wymachuje prawą ręką sięgając po kolejne przełożenia. Bardzo zadziwia komfort jazdy. Samochód dziękidługiemu[szerokiemu] rozstawowi osi oraz wysokim oponom bardzo dobrze tłumi nierówności. Wyciszenie kabiny również jest niespodziewanie dobre, ale podczas jazdy auto wydaje wiele ciekawych dźwięków (silnik, tylny most) i zdaje się ożywać, gdy pracuje. Jazda tymi maszynami to prawdziwa przyjemność, jak podróż w czasie.

BMW i EMW 340 to bardzo interesująca część historii bawarskiego koncernu. Decyzje polityczne powojennej Europy dały podwaliny pod stworzenie czerwonego śmigła i związanego z nim opisywanego modelu. Kilkuletnia produkcja limuzyny klasy wyższej wyniosła około 21 tysięcy egzemplarzy, ale ze względu na odcięcie od głównych rynków zbytu i problemy z dostawami części skazana była na porażkę. Początek lat 50. przyniósł kres istnienia EMW i fabryka w Eisenach zaprzestała produkcji dużych luksusowych osobówek. Kolejne lata w historii tej manufaktury to budowa pojazdów marki IFA, a następnie przez wiele lat znanych również w Polsce Wartburgów.

Krzysztof Kaźmierczak

Fot. Piotr Mokwiński